Đập Tam Giang

Đi qua Tam Giang

Nước ròng chảy bến Tam Giang
Sầu đông chín rụng sao chàng bặt tin
Để em vàng ngọc giữ gìn
Hay là nhành quế đã vin cành vào?

Hoặc:

Nước ròng chảy bến Tam Giang
Sầu đông chín rụng sao chàng bặt tin 
Nỗi buồn con nhện đêm đêm
Chầu rày người bạn chắc quên ta rồi.

Chiều trên đập Tam Giang – Ảnh: KIM SA

Nhà thờ phía xa xa

Nhờ có con đập việc qua sông đối với người dân trở nên dễ dàng hơn

Về Tam Giang, Phú Yên có ba địa danh: sông Tam Giang (huyện Sông Cầu), đập Tam Giang và đèo Tam Giang (huyện Tuy An).

Sông Tam Giang dài độ 10km phát nguyên từ Hòn Kề chảy thẳng ra biển ở Vũng Chào trong vịnh Xuân Đài. Lòng sông cạn, ghe thuyền muốn ngược dòng lên thượng nguồn phải chờ đến mùa nước lớn. Tuy nhiên, vùng thượng nguồn, tài nguyên không được phong phú, mùa nước lớn ít thấy ghe thuyền qua lại. Người ta đắp đập Đá Vải ngang qua sông để cho nước vào đồng Long Bình, Long Phước. Tương lai có đập Bình Minh, hồ Ông Sim. Lưu vực sông Tam Giang tuy nhỏ nhưng độ dốc sông khá lớn 1,60/00, lượng nước hàng năm 0,13 tỷ m3. Do vị trí của Phú Yên nằm ở sườn phía đông của dãy Trường Sơn, có đồng bằng trũng thấp liền kề với núi cao, sông ngắn và dốc. Về mùa mưa, lượng nước lớn thường ngập hầu hết các vùng dân cư. Ngược lại, vào mùa nắng, đất khô cằn, khả năng giữ nước kém nên hầu hết lượng nước cạn kiệt.

Khách từ thị trấn Sông Cầu vào chừng 2 cây số là tới chân đèo, hai bên dân cư đông đúc, phía tây đỉnh đèo là nghĩa trang liệt sĩ.

Đập Tam Giang chắn ngang qua sông Cái, phía hữu ngạn thuộc xã An Thạch, tả ngạn là thôn Bình Hòa, xã An Dân. Đập đưa nước về tưới các cánh đồng An Thạch, An Ninh và An Dân. Trước 1945, cứ mỗi mùa nước cạn, dân đến vùng núi phía thượng nguồn chặt cây về làm cừ đóng ngang sông và đến các triền núi quanh vùng đốn chà bổi đem về thả ngang sông rồi hốt đất cát đắp thành đập giữ nước đưa vào ruộng. Mùa lũ lụt, nước dâng cao chảy xiết, trôi cây cừ và chà bổi ra biển… Năm khác lại như thế và nông dân rất vất vả đắp đập, mãi đến những năm gần đây, chính quyền địa phương xây dựng đập bằng xi măng dài khoảng tám trăm mét. Thuyền muốn qua đập phải chờ mùa nước lớn. Tuy không qui mô đồ sộ như đập Đồng Cam, nhưng đập Tam Giang cũng đủ nước tưới cho các cánh đồng trong vùng.

Dân vùng khác, không có đập nước nên không làm được thêm vụ, do đó mùa gặt rủ nhau đến nơi ruộng có hai vụ để gặt thuê lấy lúa công. Do đó có nhiều chàng trai và nhiều cô gái thương yêu nhau thành vợ chồng và bao cảnh chia ly sầu tủi được thể hiện vào tiếng hát, lời ca.

NGUYỄN ĐÌNH CHÚC